Pamfletten

Pamfletten zijn belangrijke bronnen voor de geschiedenis van de actualiteit rond recht en samenleving. Benamingen als schotschrift en strijdschrift en de vaak kleurrijke titels wijzen op de urgentie van onderwerpen volgens de auteur(s), regelmatig ook anoniem of onder pseudoniem. Ze tonen vaak zeer beeldend en indringend de visies – en de tegenstand ertegen – van tijdgenoten. Vooral particulieren gebruikten pamfletten als medium. Volgens een definitie van de UNESCO is een pamflet een publicatie met een omvang van één vel tot 48 bladzijden. Soms zijn pamfletten echter veel omvangrijker. Qua vorm kan men ook los gepubliceerde verordeningen en ordonnanties als pamfletten beschouwen. De laatste jaren is een aantal pamflettencollecties apart gedigitaliseerd. In het overzicht op deze pagina is gekozen voor een ordening per land, en waar mogelijk verder in chronologische volgorde. Aanvullingen op de hier gegeven informatie zijn welkom. Behalve pamfletten komen ook aankondigingen op één blad aan de orde, de zogeheten plano’sbroadsides en Einblattdrucke.

Vele algemene digitale bibliotheken bevatten uiteraard ook pamfletten. Gedigitaliseerde pamfletten zijn verder te vinden via grote internationale portals voor gedigitaliseerde bronnen, zoals Europeana en de Digital Library of America. Op JSTOR Collections zijn sinds medio 2023 een aantal pamflettencollecties en verwante genres in open access bereikbaar. Via de portal European History Primary Sources (EUI, Florence) vond men ook een aantal gedigitaliseerde collecties met daarin een al dan niet substantieel aandeel voor pamfletten. Op enkele uitzonderingen na waarbij men wel kan zoeken in zo’n collectie, zijn beperkt toegankelijke en/of commerciële collecties hier niet opgenomen. Enkele bijzondere genres, zoals festival books, ballad broadsides, als pamflet gedrukte liederen, en chapbooks, goedkope populaire literatuur met invloed op beeldvorming en opinie, komen hier ook ter sprake.

Collecties met gedigitaliseerde pamfletten uit de Eerste Wereldoorlog komen aan de orde op mijn blog Digital1418. Een aantal van die collecties en de collecties hieronder zijn sinds medio 2020 met tags (labels) beter doorzoekbaar gemaakt op Zotero. De lijsten hieronder zijn minder compleet dan de versie in Zotero.

Wereld

Europa

Onder festival books verstaat men gelegenheidspublicaties rond feesten en gebeurtenissen als troonsbestijgingen, Blijde Inkomsten, huwelijk en overlijden, momenten waarop de macht wordt gerepresenteerd of begroet met pracht en praal, beelden van recht en justitie worden getoond of gesuggereerd, en daardoor ook een bron voor de rechtsiconografie, mede omdat deze werken vaak fraai zijn geïllustreerd.

Sommige collecties betreffen Europa in geheel andere zin:

Latijns Amerika

Argentinië

Australië

België

  • Sammlung Alff – Universitäts- und Stadtbibliothek, Keulen – ruim 600 pamfletten over de revoluties in Brabant en Luik eind achttiende en begin negentiende eeuw (1781-1825)

Bolivia

Brazilië

Canada

Chili

China

Colombia

  • The J. Léon Helguera Collection of Colombiana, Vanderbilt University, Nashville, Tennessee – pamfletten en brochures, sommige met betrekking tot recht en bestuur
  • Folletos, Patrimonio Documental, Repositiorio Institucional, Universidad EAFIT, Medellin – 320 pamfletten

Cuba

Denemarken

Duitsland

In het kader van de bibliografische projecten VD17 en VD18 zijn vele honderden pamfletten gedigitaliseerd. De 800 Lutherflugschriften op de Wartburg in Eisenach zijn gedigitaliseerd door de Thüringische Staats- und Landesbibliothek Jena, ook bereikbaar op het Reformationsportal, en aanwezig in VD16. Vroege Lutherdrukken zijn verder vooral op te sporen met de Katalog der Wolfenbütteler Lutherdrucke 1513 bis 1546, Herzog-August-Bibliothek, Wolfenbüttel.

Van het Repertorium der Policeyordnungen der Frühen Neuzeit, een project gestart door wijlen Michael Stolleis, is er ook een database om naar ordonnanties in het Duyitse rijk te zoeken,

Estland

Filippijnen

  • Folletos, Digital Library, Miguel de Benavides Library, University of Santo Tomas, Manilla – ruim 200 pamfletten van de zeventiende tot de twintigste eeuw

Frankrijk

Er loopt een NEH-project bij de University of Florida Libraries, French Pamphlets, voor een online overzicht van gedigitaliseerde pamfletten en verdere digitalisering. De collectie in Florida wordt beknopt ontsloten in de catalogus van Laura Monti (Gainesville, FL, 1971) en met een database voor 2800 pamfletten.

Groot-Brittannië

Het project 19th Century Briitish Pamphlets Online geeft – via bibliotheken met een licentie, en ook via JSTOR – toegang tot zo’n 23000 pamfletten. In 2023 kwamen 26,000 pamfletten beschikbaar in open access op JSTOR Collections

Pamfletten circuleerden ook in handschriften, zie bijvoorbeeld het project Manuscript pamphleteering in Early Stuart England (Universities of Bristol en Birmingham).

England and the French Wars of religion. 16th century pamphlets beld at York Minster is een virtuele tentoonstelling met Engels en Franse pamfletten.

Haiti

Ierland

Italië

Een aantal projecten betreft bandi, ordonnanties en verordeningen, soms zowel als plano en als pamflet gedrukt:

Mexico

Nederland

  • The Early Modern Pamphlets Online – Brill – pamfletten uit liefst drie collecties: de Knuttelcollectie in de Koninklijke Bibliotheek, de Van Alphencollectie in de UB Groningen; minstens 400 pamfletten betreffen het recht (zoek met subject “Law”); alleen volledig toegankelijk bij bibliotheken met licentie, vrij bladeren en zoeken is echter wel mogelijk
  • Early European Books – Chadwyck – in Nederland heeft men vrij toegang tot gedigitaliseerde boeken van vóór 1700 uit de Koninklijke Bibliotheek in deze collectie, met daarbij ook pamfletten
  • Early Dutch Books OnlineKoninklijke Bibliotheek, Den Haag – een collectie met tienduizend gedigitaliseerde boeken uit het tijdvak 1780-1800; hier slechts enkele pamfletten, maar wel enkele honderden stedelijke verordeningen en ordonnanties
  • Nederland-Engeland: de band tussen twee naties, Het Geheugen van Nederland / Delpher – veel pamfletten uit de Koninklijke Bibliotheek en de British Library in deze collectie met 200 items over de relatie tussen beide landen in de zeventiende eeuw
  • Tulipomania, Wageningen University Library – een digitale collectie met vooral pamfletten rond de speculatie in tulpen begin 17e eeuw
  • Ursicula: Pamfletten, Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en Bibliotheca Thysiana, Leiden – een mooie selectie van enige tientallen pamfletten uit de 16e tot en met de 18e eeuw
  • Sammlung Alff – Universitäts- und Stadtbibliothek, Keulen – ruim 600 pamfletten over de revoluties in Brabant en Luik eind achttiende en begin negentiende eeuw (1781-1825)
  • Pamfletten rond de herinvoering van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland, 1853 – Katholiek Documentatiecentrum, Radboud Universiteit Nijmegen – ruim driehonderd pamfletten; kies als trefwoord ‘Pamfletten’
  • Brochures en overdrukken uit het Multatuli MuseumHet Geheugen van Nederland / Delpher – ruim zeshonderd publicaties van en over Eduard Douwes Dekker (1820-1887), zelf een zeer productieve pamflettist
  • Illegale pamfletten en brochures – NIOD, AmsterdamHet Geheugen van Nederland / Delpher – meer dan twaalfhonderd illegaal verschenen publicaties van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog
  • Plano’s: historische éénbladdrukken, Het Geheugen van Nederland / Delpher – 2600 drukken – soms in kleurendruk – uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek
  • Bibliotheca Thysiana: Pamfletten, Universiteitsbibliotheek Leiden – een selectie van 240 pamfletten van de vele duizenden in deze bijzondere 17e-eeuwse bibliotheek
  • Niederländische Flugschriften, Universitäts- und Landesbibliothek, Münster – ruim 820 vroegmoderne pamfletten
  • Fagel Collection, Trinity College Library, Dublin – een nu nog kleine selectie uit de zesduizend vroegmoderne pamfletten uit het bezit van de griffiersdynastie Fagel

Nieuw Zeeland

Oostenrijk

Polen

Rusland en Sovjet-Unie

  • Soviet Pamphlets, University of Texas at Austin – drie thematische collecties, rond onderwijs, vrouwen en leven op het platteland; daarnaast zijn er 600 pamfletten in de Tobenkin Collection

Spanje

Turkije

  • Osmani Risaleler Veri Tabini, Islam Arastirmalari Merkezi, Üsküdar – 2400 Ottomaanse pamfletten met verhandelingen over allerlei onderwerpen

Verenigde Staten van Amerika

In de digitale collectie Slavery in America and the World: History, Culture & Law (HeinOnline) kan men na registratie onder meer een gedigitaliseerde versie bekijken van de pamfletten in Slavery, Race and the American Legal System, 1700-1872: The Pamphlet Literature, Paul Finkelman (ed.) (16 delen, Clark, NJ, 2007).

Zwitserland

  • Wickiana, Zentralbibliothek Zürich – 430 16e-eeuwse meestal geïllustreerde vlugschriften op losse bladen uit de verzameling van Johann Jacob Wick
  • Feuilles volantes, Universitätsbibliothek Bern en e-rara – een onderdeel van het Zwitserse digitale platform e-rara met zo’n 750 vroegmoderne pamfletten; interface in vier talen
  • Sachdokumentation, Schweizerisches Sozialarchiv – zo’n 160000 items uit de zogeheten grijze literatuur, en 1,2 miljoen krantenknipsels
  • Standreden, Deutsches Seminar en Zentrum für rechtsgeschichtliche Forschung, Universität Zürich – zo’n 140 gedrukte preken rond de executie van misdadigers, in hoofdzaak uit de negentiende eeuw
  • Fogli volanti Repubblica Elvetica, Biblioteca digitale Ticino – 340 pamfletten uit het tijdvak 1798-1803 in de collectie van het Archivio di Stato te Bellinzona voor dit kanton
  • Fogli volanti Poesie d’occasione, Biblioteca digitale Ticino – zo’n 260 pamfletten met gelegenheidsgedichten in de collecties van drie instellingen

Andere verzamelingen en onderwerpen

Broadside ballads, als pamflet gedrukte straatliederen, soms met bijzondere illustraties, zijn het voorwerp van een aantal speciale digitale collecties:

In de digitale collecties van Trinity College, Dublin, zijn zo’n 900 Britse ballades te vinden.

Er zijn een aantal digitale collecties voor chapbooks, volksboeken die vaak mooi de beeldvorming rond recht en justitie tonen:

De Lilly Library van Indiana University heeft een speciale catalogus met 1900 chapbooks. Voor het Verenigd Koninkrijk is er het project Price One Penny: A Database of Cheap Literature 1837-1860 (Marie Léger-St. Jean) met bibliografische informatie en tekstedities, bijvoorbeeld van The Mysteries of the Inquisition. De National University of Ireland, Galway leidt het internationale project Cheap Ephemeral Print in Translation.