Middeleeuws procesrecht

Het middeleeuwse procesrecht krijgt relatief veel aandacht in het moderne onderzoek. Daardoor bestaat er een aantal moderne bronnenuitgaven. Dit overzicht begint met de bisschoppelijke rechtbanken vanaf de dertiende eeuw, waar officialen de leiding kregen. Er is bijzondere aandacht voor Guillelmus Durandus, de auteur van een encyclopedisch overzicht van het procesrecht. Bij de pauselijke rechtspraak komt met name de Rota Romana ter sprake. De inquisitie komt ook aan de orde, vooral als procesvorm.

Middeleeuws procesrecht

Vanaf de elfde eeuw dragen het Romeinse en kerkelijke recht beide bij aan nieuwe processuele vormen. De volgende studies leiden in op het middeleeuwse procesrecht:

  • Bethmann-Hollweg, M.A. von, Der germanisch-romanische Civilprozeß im Mittelalter (3 dln., Bonn 1868-1874) – onvoltooid; dl. III,1 beschrijft vele procesrechtelijke geschriften.
  • Salvioli, G., Storia della procedura civile e criminale (2 dln., Milaan 1925-1927; Storia del diritto italiano…, III, 2) – herdruk Frankfurt am Main-Firenze 1969.
  • Nörr, Knut Wolfgang, ‘Päpstliche Dekretalen und römisch-kanonischer Zivilprozess’, in: Studien zur europäischen Rechtsgeschichte, W. Wilhelm (ed.) (Frankfurt am Main 1972) 53-65.
  • Nörr, Knut Wolfgang, ‘Die Literatur zum gemeinen Zivilprozeß’, in: Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte I, H. Coing (ed.) (München 1973) 383-397.
  • Caenegem, R.C. van, History of civil procedure (Den Haag 1973; Intenational encyclopedia of comparative law, vol. 16.2) – een onmisbaar algemeen historisch overzicht
  • Nörr, Knut Wolfgang, ‘Institutional foundations of the new jurisprudence’, in: Renaissance and renewal in the twelfth century, Robert L. Benson en Giles Constable (ed.) (Oxford, etc., 1982) 324-337.
  • Fowler-Magerl, Linda, Ordo judiciorum vel ordo judiciarius. Begriff und Literaturgattung (Frankfurt am Main 1984).
  • Vodola, Elisabeth, Excommunication in the Middle Ages (Berkeley 1986).
  • Fowler-Magerl, Linda,Ordines iudiciarii and libelli de ordine iudiciorum (from the Middle of the Twelfth to the end of the Fifteenth Century) (Turnhout 1994; Typologie des sources du moyen âge occidental, 63).
  • Brundage, James, Medieval canon law. An introduction (Londen-New York 1995) 120-153 – hfdst. 5, “Canonical courts and procedure”.
  • Litewski, W., Der römisch-kanonische Zivilprozess nach den älteren ordines iudiciarii (2 dln., Krakau 1999).
  • Lepsius, Susanne, Vom Zweifeln zur Überzeugung. Der Zeugenbeweis im gelehrten Recht ausgehend von der Abhandlung des Bartolus von Sassoferrato (Frankfurt am Main 2003).
  • Mulholland, Maureen, en Brian Pullan (ed.), Judicial tribunals in England and Europe, 1200-1700. The trial in history, I (Manchester-New York, 2003) – een artikelenbundel; online (PDF), OAPEN.
  • La diplomatica dei documenti giudiziari (dai placiti agli acta, secc. XII-XV). Atti del X Congresso Internazionale della Commission Internationale de Diplomatique, Giovanna Nicolaj (ed.) (Città del Vaticano 2004).
  • Arlinghaus, Franz-Jozef, et alii (ed.), Praxis der Gerichtsbarkeit in europäischen Städten des Spätmittelalters (Frankfurt am Main 2006).
  • Mausen, Yves, Veritas adiutor. La procédure du témoignage dans le droit savant et la pratique française (XIIe-XIVe siècles) (Milaan 2006).
  • Schon, Karl-Georg, Die Capitula Angilramni. Eine prozessrechtliche Fälschung Pseudoisidors (München 2006; MGH Studien und Texte, 39).
  • Clarke, Peter D., The interdict in the thirteenth century : a question of collective guilt (Oxford 2007).
  • Lepsius, Susanne, en Thomas Wetzstein (ed.), Als die Welt in die Akten kam. Prozeßschriftgut im europäischen Mittelalter (Frankfurt am Main 2008).
  • Schlinker, Steffen, Litis Contestatio. Eine Untersuchung über die Grundlagen des gelehrten Zivilprozesses in der Zeit vom 12. bis zum 19. Jahrhundert (Frankfurt am Main 2008).
  • Nörr, K.W., Romanisch-kanonisches Prozessrecht : Erkenntnisverfahren Erster Instanz in civilibus (Heidelberg 2012).
  • Nörr, K.W., Ein geschichtlicher Abriss des kontinentaleuropäischen Zivilprozesses in ausgewählten Kapiteln (Tübingen 2015).
  • The History of Courts and Procedure in Medieval Canon Law, Wilfried Hartmann en Kenneth Pennington (eds.) (Washington, D.C., 2016) – een nieuw en onmisbaar deel in de reeks History of Medieval Canon Law.
  • Brasington, Bruce, Order in the court. Medieval legal procedural treatises in translation (Leiden-Boston, 2016) – bevat vertalingen van traktaten uit de elfde en twaalfde eeuw.

De invloed van het middeleeuwse canonieke recht op de latere Europese rechtsontwikkeling, in het bijzonder voor het procesrecht, komt aan de orde in liefst drie delen van de bijdragen aan de reeks Der Einfluss der Kanonistik auf die europäische Rechtskultur, Orazio Condorelli et alii (edd.) (5 dln., Keulen-Weimar-Wenen, 2009-2016).

Officialen

Bisschoppen in West-Europa lieten vanaf de late 12e eeuw hun rechtspraak steeds meer over aan een geestelijke rechter, de officiaal. Hierover bestaan verschillende studies en edities :

  • Fournier, Paul, Les officialités au moyen âge. Etude sur l’organisation, la compétence et la procédure des tribunaux ecclésiastiques ordinaires en France de 1180 à 1328 (Parijs 1880; herdruk Aalen 1984) – online, Hathi Trust Digital Library.
  • Lefebvre-Teillard, Anne, Les officialités à la vieille du Concile de Trente (Parijs 1973).
  • Paarhammer, Hans, Rechtsprechung und Verwaltung des Salzburger Offizialates: 1300 – 1569 (Wenen 1977).
  • Liber sentenciarum van de officialiteit van Brussel 1448-1459, Cyriel Vleeschouwers en Monique Vleeschouwers-Van Melkebeek (eds.) (2 dln., Brussel 1982-1983).
  • Vleeschouwers-Van Melkebeek, Monique, De officialiteit van Doornik : Oorsprong en vroege ontwikkeling (1192-1300) (Brussel 1985) – Doornik is een vroeg voorbeeld.
  • Documenten uit de praktijk van de gedingbeslissende rechtspraak van de officialiteit van Doornik. Oorsprong en vroege ontwikkeling (1192-1200), Monique Vleeschouwers-Van Melkebeek (ed.) (Brussel 1985) – bronnenuitgave bij haar studie.
  • The records of the medieval ecclesiastical courts, Part I: The Continent, Charles Donahue jr. (ed.) (Berlijn 1989) – over archivalia, edities en de stand van het onderzoek; Part II (Berlijn 1994) betreft Engeland.
  • Chapman, Colin R., Ecclesiastical courts, their officials and their records (Dursley 1992) – over Engelse kerkelijke rechtbanken.
  • Das Augsburger Offizialatsregister (1348-1352). Ein Dokument geistlicher Diözesangerichtsbarkeit, Christian Schwab (ed.) (Keulen 2001) – een zeldzaam voorbeeld uit het Duitse rijk.
  • Compotus sigilliferi curie Tornacensis,1429-1481 – Rekeningen van de officialiteit van Doornik, 1429-1481, Monique Vleeschouwers-Van Melkebeek (ed.) (3 dln., Brussel 1995).
  • Bulman, Jan K.,The court book of Mende and the secular lordship of the bishop: Recollecting the past in thirteenth-century Gévaudan (Toronto 2008).
  • Beaulande-Barraud, Véronique, en Martine Charageat (eds.), Les officialités dans l’Europe médiévale et moderne: Des tribunaux pour une société chrétienne (Turnhout 2016).
  • Compotus sigilliferi curie Tornacensis (1483-1531). Le tribunal de l’officialité de Tournai et les comptes du scelleur, Monique Vleeschouwers-Van Melkebeek (ed.) (2 dln., Doornik-Louvain-la-Neuve 2016).

Voor het middeleeuwse bisdom Utrecht zijn er ook studies verschenen door Carla de Glopper-Zuijderland:

  • ‘De officiaal van Utrecht als beoorkonder van vrijwillige rechtshandelingen ten behoeve van vijf Utrechtse kapittels in de 14de eeuw’, Verslagen en Mededelingen Stichting tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlandse recht, nieuwe reeks, 3 (1982) 87-159 – vooral bij overdracht van goederen traden de officialen op.
  • ‘VII. The Netherlands’, in: Ch. Donahue jr. (ed.), The records of the medieval ecclesiastical courts I, The Continent (Berlijn 1989) 163-176 – een overzicht van archivalia.
  • ‘Het oudste register van de officialiteit van Utrecht’, in: De kerk en de Nederlanden…, E.S.C. Erkelens-Buttinger e.a. (ed.) (Hilversum 1997) 201-213.

Vooral in Engeland is er onderzoek gedaan naar de geestelijke rechtspraak. Hier vallen de volgende edities te noemen:

  • Select cases from the ecclesiastical courts of the province of Canterbury, c. 1200-1301, N. Adams en Ch. Donahue jr. (ed.) (2 vol., Londen 1978-1979; Selden Society, 95-96).
  • Select cases on defamation to 1600, R.H. Helmholz (ed.) (Londen 1985; Selden Society, 101).
  • Lower Ecclesiastical Jurisdiction in Late-Medieval England: The Courts of the Dean and Chapter of Lincoln, 1336-1349, and the Deanery of Wisbech, 1458-1484, L.R. Poos (ed.) (Oxford 2001).

Sommige ervan kunnen online onderzocht worden:

Enkele archieven hebben materiaal gedigitaliseerd, bijvoorbeeld de vijftien registres de l’officialité de Troyes voor de periode 1390-1499 bij de Archives départementales de l’Aube. De Franse Geneawiki biedt een praktisch overzicht aan van relevante archiefcollecties, met in een paar gevallen links naar (gedeeltelijke) digitalisering.

Durandus

Het Speculum iuris van Guillelmus Durandus (circa 1235-1296) verdient hier bijzondere aandacht. Durandus werd geboren in de buurt van Béziers in de Languedoc. Hij studeerde in Bologna. Paus Clemens V benoemde hem tot auditor generalis van de Rota Romana. In 1274 woonde hij het Tweede Concilie van Lyon bij. Na andere hoge functies werd hij in 1286 bisschop van Mende. Hier enige literatuur over hem. Zie voor veel meer het Duitse online artikel van Frank Soetermeer in de BBKL en het recente artikel van W.J. Zwalve, ‘Guillaume Durant (1237-1296). Raadsheer in de pauselijke curie, staatsman en geestelijke’, Ars Aequi 2010, 209-214.

  • Falletti, L., v. “Guillaume Durand”, Dictionnaire de Droit Canonique 5 (Parijs 1950) kol. 1014-1075.
  • Boulet-Sautel, M., ‘Le “Princeps” de Guillaume Durand’, in: Etudes d’histoire de droit dediées à Gabriel Le Bras II (Parijs 1965) 803-813.
  • Maffei, Domenico, La Donazione di Costantino nei giuristi medievali (Milaan 1964) 96-98.
  • Boyle, Leonard, ‘The date of the commentary of William Duranti on the Constitutions of the Second Council of Lyon’, Bulletin of Medieval Canon Law (BMCL) 4 (1974) 39-47.
  • Kyer, C.I., ‘The legation of Cardinal Latinus and William Duranti’s ‘Speculum legatorum’’, BMCL 10 (1980) 56-62.
  • Zawilla, R.J., v. “Durand, Guillaume”, Dictionary of the Middle Ages 4 (New York 1984) 314-315.
  • Hayez, M., en H. Zapp, v. “Duranti(s) I. D., Guillelmus”, Lexikon des Mittelalters 3 (München-Zürich 1985) kol. 1469-1470.
  • Aubert, Roger, v. “Guillaume Durant”, Dictionnaire d’Histoire et Géographie Ecclésiastiques XXII (Parijs 1988) 891-892 – cf. ibidem XIV, 1169-1171.
  • Fasolt, Constantin, Council and hierarchy. The political thought of William Durant the younger (Cambridge, etc., 1991) 64-72.
  • Guillaume Durand, évêque de Mende (v. 1230-1296). Canoniste, liturgiste et homme politique, P.M. Gy (ed.) (Parijs 1992).
  • Guillelmus Duranti, Rationale divinorum officiorum (I-IV), A. Davril en T.M. Thibodeau (ed.) (Turnhout 1995; Corpus christianorum, Continuatio medievalis, CXL).
  • Colli, Vincenzo, ‘L’apografo dello Speculum iudiciale di Guillaume Durand’, Ius Commune 23 (1996) 271-280 – over een handschrift van Durandus zelf (PDF).
  • Nörr, Knut-Wolfgang, ‘Duranti berichtet aus der Praxis der Kurie’, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Kanonistische Abteilung 86 (2000) 320-333.
  • Colli, Vincenzo, ‘Lo Speculum iudiciale di Guillaume Durand: codice d’autore ed edizione universitaria’, in: Juristische Buchproduktion im Mittelalter, Vincenzo Colli (ed.) (Frankfurt am Main 2005) 517-566.

Inquisitio en inquisitie

Over de inquisitie, het bekendste onderdeel van het middeleeuwse procesrecht, bestaan enige misverstanden. Van origine was de “inquisitio” een procesvorm waarbij de rechter een onderzoek instelde, in plaats van af te gaan op de “accusatio”, de beschuldiging door een procespartij. Vrij snel paste men deze procesvorm toe bij verdenkingen van ketterij. De dominicanen waren niet de eerste inquisiteurs, maar zij traden wel al snel en vaak op in die rol. Inquisiteurs stonden in eerste instantie onder de zeggenschap van de plaatselijke bisschop. Door verschillende pauselijke decretalen ontstond er uiteindelijk een permanente inquisitie. Deze methode liep uit op misbruiken als bij de latere Spaanse inquisitie en in heksenprocessen. De Malleus maleficarum oftewel de “Heksenhamer” uit 1487 van de Dominicanen Heinrich Krämer en Jacob Sprenger, is een trieste mijlpaal in de geschiedenis van de inquisitie.

Jean Duvernoy heeft een overzicht gemaakt van bronnen over de inquisitie in de Languedoc.  Een project in York bereidt de editie van 17e-eeuwse afschriften van middeleeuwse bronnen voor (Parijs, BnF, Doat 21-24) en biedt een overzicht van Engelse en Franse vertalingen van documenten. Jean-Paul Rehr biedt transcripties en vertalingen aan van o.a. het handschrift Toulouse BM 609 (online) op De heresi: Documents of the early medieval inquisition. Het tijdschrift Cahiers de Fanjeaux met veel artikelen over ketterij in de Languedoc is online toegankelijk op Persée. De University of Notre Dame biedt een online overzicht van de geschiedenis van de verschillende inquisities met essays en nuttige links. Bij de literatuur hieronder gaat het vooral om de dominicanen en Zuid-Frankrijk.

  • Douais, Célestin, ‘Saint Raymund de Penafort et les hérétiques. Directoire à l’usage des inquisiteurs aragonais, 1242’, Le Moyen Age 12 (1899) 305-322.
  • Douais, Célestin (ed.), Documents pour servir à l’histoire de l’Inquisition dans le Languedoc (Parijs 1900; herdruk 1977).
  • Dondaine, A., ‘Le manuel de l’Inquisiteur (1230-1330)’, Archivum Fratrum Praedicatorum 17 (1947) 85-194.
  • Mollat, Michel, (ed. en vert.), Bernard Gui. Manuel de l’inquisiteur (Parijs 1926, herdruk 1964; Les classiques de l’histoire de France au moyen âge, 8-9).
  • Dossat, Yves, Les crises de l’Inquisition toulousaine (1233-1273) (Bordeaux 1959).
  • Maisonneuve, Henri, Etudes sur l’origine de l’Inquisition (2e dr., Parijs 1960).
  • Le Credo, la morale et l’inquisition (Toulouse 1971; Cahiers de Fanjeaux, 6).
  • Sala Molins, L. (ed. en vert.), Nicolau Eymerich et Francisco Peña. Le manuel des inquisiteurs. (Parijs-Den Haag 1973; 2e ed., Parijs 2001).
  • Peters, Edward, Heresy and authority in medieval Europe. Documents in translation (Philadelphia, Penn., 1980) – met bibliografie.
  • Hamilton, Bernard, The medieval inquisition (London 1981).
  • Kolmer, Lothar, Ad capiendas vulpes. Die Ketzerbekämpfung in Südfrankreich in der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts und die Ausbildung des Inquisitionsverfahren (Bonn 1982).
  • Annette Pales Gobillard (ed.), L’inquisiteur Geoffroy d’Ablis et les Cathares du comté de Foix (1308-1309) (Paris 1984) – online, Persée
  • Trusen, Winfried, ‘Der Inquisitionsprozess. Seine historische Grundlagen und frühen Formen’, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Kanonistische Abteilung 74 (1988) 168-230.
  • Peters, Edward, Inquisition (Berkeley, CA, 1989).
  • Hanssler, Michael, Katharismus in Südfrankreich. Struktur der Sekte und inquisitorische Verfolgung in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts (Regensburg 1991).
  • Coppens, E.C., ‘De inquisitoire procedure in het canonieke recht’, in: Misdaad, zoen en straf. Aspekten van de middeleeuwse strafrechtgeschiedenis in de Nederlanden, H.A. Diederiks en H.W. Roodenburg (ed.) (Hilversum 1991) 37-47.
  • Kieckhefer, Richard, ‘The office of inquisition and medieval heresy : the transition from personal to institutional inquisition’, Journal of Ecclesiastical History 46 (1995) 36-61.
  • Processus Bernardi Delitiosi: The Trial of Fr. Bernard Délicieux, 3 September – 8 December 1319, Alan Friedlander (ed.) (Philadelphia, PA, 1996).
  • Given, James B., Inquisition and medieval society. Power, discipline and resistence in Languedoc (Ithaca, NY-Londen 1997).
  • Friedlander, Alan, The hammer of the inquisitors : brother Bernard Délicieux and the struggle against the inquisition in fourteenth-century France (Leiden, etc., 2000).
  • Kéry, Lotte, ‘Inquisitio – denunciatio – exceptio. Möglichkeiten der Verfahrenseinleitung im Dekretalenrecht’, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Kanonistische Abteilung 87 (2001) 226-268.
  • Heimann, Claudia, Nicolaus Eymerich (vor 1320-1399) – praedicator veridicus, inquisitor intrepidus, doctor egregius : Leben und Werk eines Inquisitors (Münster 2001).
  • Pegg, Mark Gregory, The corruption of angels. The great inquisition of 1245-1246 (Princeton-Oxford 2001) – boeiend maar deels niet overtuigend boek over een groot proces in Toulouse.
  • Le livre des sentences de l’inquisiteur Bernard Gui (1308-1323), Annette Pales-Gobillard (ed.) (2 dln., Parijs 2002) – online deel 1, deel 2, Persée; er is een online vertaling (Engels).
  • Praedicatores, inquisitores : the Dominicans and the medieval inquisition, Carlo Longo (ed.) (Rome 2004).
  • Ragg, Sascha, Ketzer und Recht. Die weltliche Ketzergesetzgebung des Hochmittelalters unter dem Einfluß des römischen und kanonischen Rechts (Hannover 2006; MGH, Studien und Texte, 37).
  • Henricus Institoris en Jacobus Sprenger, Malleus maleficarum, Christopher S. Mackay (ed. en vert.) (2 dln., Cambridge, etc., 2006).
  • Feuchter, Jörg, Ketzer, Konsuln und Büßer: die städtischen Eliten von Montauban vor dem Inquisitor Petrus Cellani (1236/1241) (Tübingen 2007).
  • Modestin, Georg (ed.), Quellen zur Geschichte der Waldenser in Straßburg (1400-1411) (Hannover 2007; MGH, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters, 22).
  • Modestin, Georg, Ketzer in der Stadt. Der Prozess gegen die Straßburger Waldenser von 1400 (Hannover 2007; MGH, Studien und Texte, 21).
  • Ackermans, Gian, en Daniela Müller, ‘ ‘Perquiratis sollicitudine de haereticis et etiam infamatis’: Inquisitieprotocollen als getuigenissen van het dagelijkse leven van de katharen in Zuid-Frankrijk in de 13e en 14e eeuw, in het bijzonder hun verkondiging’, Millennium. Tijdschrift voor Middeleeuwse Studies 24 (2010) 46-56.
  • Courtenay, William, en Karl Ubl, Gelehrte Gutachten und königliche Politik im Templerprozeß (Hannover 2010; MGH, Studien und Texte, 51) – dit geruchtmakende proces raakt op zijn minst qua onderzoeksmethode aan inquisitoriale methoden.
  • Peter Biller, Caterina Bruschi en Shelagh Sneddon (eds.), Inquisitors and Heretics in Thirteenth-Century Languedoc: Edition and Translation of Toulouse Inquistion Depositions (Leiden 2011).
  • Parmeggiani, Riccardo, I consilia procedurali per l’Inquisizione medievale (1235 – 1330) (Bologna 2011) – een studie naar en repertorium van juridische adviezen over de inquisitie.
  • Parmeggiani, Riccardo (ed.), Explicatio super officio inquisitionis. Origini e sviluppi della manualistica inquisitoriale tra Due e Trecento (Rome 2012) – een handboek voor inquisitoren uit het midden van de dertiende eeuw
  • Sherwood, Jessie, ‘The Inquisitor as Archivist, or Surprise, Fear, and Ruthless Efficiency in the Archives’, The American Archivist 75/1 (2012) 56-80 – online (PDF)
  • Bivolarov, Vasil, Inquisitioren-Handbücher: Papsturkunden und juristische Gutachten aus dem 13. Jahrhundert (Wiesbaden 2014; MGH, Studien und Texte, 56).
  • The Cathars and the Albigensian Crusade. A sourcebook, Catherine Léglu, Rebecca Rist en Claire Taylor (eds.) (London 2014).
  • Bueno, Irene, Defining heresy. Inquisition, theology, and papal policy in the time of Jacques Fournier (Leiden 2015).
  • Sergi Grau Torras et alii (eds.), L’Herètica Pravitat a la Corona d’Aragó: documents sobre càtars, valdesos i altres heretges (1155-1324) (2 dln., Barcelona 2015) – online, deel I en deel II (PDF’s)
  • Arnold, John, en Peter Biller (vert.), Heresy and inquisition in France, 1200-1300. Selected sources (Manchester 2016) – een selectie van bronnen in vertaling.
  • Alexander Patschovsky, Ein kurialer Ketzerprozeß in Avignon (1354). Die Verurteilung der Franziskanerspiritualen Giovanni di Castiglione und Francesco d’Arquata (Wiesbaden 2018; MGH, Studien und Texte, 64).
  • A companion to heresy inqusitions, Donald Prudlo (ed.) (Leiden etc., 2019) – inleidingen op de middeleeuwse, Spaanse en Italiaanse vormen van inquisitie.
  • Kras, Pawel, The system of the inquisition in medieval Europe (Bern 2021; online, OAPEN).

De University of Pennsylvania bezit sinds 1925 de bibliotheek van Henry Charles Lea (1825-1909), beroemd door zijn onderzoek naar de middeleeuwse en Spaanse inquisitie. Tachtig handschriften en vroegmoderne drukken zijn gedigitaliseerd; er zijn verder microfilms van een aantal Vaticaanse handschriften en archiefstukken, en ook bronnen uit Venetië en Milaan.

Pauselijke rechtspraak

Veel studies betreffen de pauselijke rechtspraak, en vooral de Rota Romana. Hier een selectie van literatuur:

  • Lea, Henry Charles (ed.), A formulary of the Papal Penitentiary in the thirteenth century (Philadelphia 1892) – online, Internet Archive
  • Tangl, Michael (ed.), Die päpstliche Kanzleiordnungen von 1200-1500 (Innsbruck 1894; herdruk Aalen 1959) – online, Internet Archive.
  • Göller, Emil, Die päpstliche Pönitentiarie von ihrem Ursprung bis zu ihrer Umgestaltung unter Pius V. (4 dln., Rom 1907-1911) –  deel 1, online Internet Archive.
  • Lefebvre, Charles (ed.), Antonii Augustini Praxis Rotae et Iacobi Emerix Tractatus seu Notitia Sacrae Rotae Romanae (Tournai-Parijs, s.a. [1961]) – een editie en studie van twee verhandelingen over de Rota Romana.
  • Lefebvre, Charles, ‘Rote Romaine’, Dictionnaire du Droit Canonique VII (Parijs 1965) 742-771.
  • Herde, Peter, Audientia litterarum contradictarum. Untersuchungen über die päpstlichen Justizbriefe und die päpstliche Delegationsgerichtbarkeit vom 13. bis zum Beginn des 16. Jahrhunderts (2 dln., Tübingen 1970).
  • Del Re, Niccolò, La Curia Romana (3e dr., Rome 1970).
  • Puza, Richard, Res iudicata. Rechtskraft und fehlerhaftes Urteil in den Decisionen der römischen Rota (Graz 1973).
  • Dolezalek, Gero, ‘De rechtspraak van de pauselijke Rota in de middeleeuwen’, in: Miscellanea Forensia Historica. Ter gelegenheid van het afscheid van Prof.mr. J.Th. de Smidt, J.M.I. Koster-van Dijk, A. Wijffels (ed.) (Amsterdam 1988) 113-122.
  • Dolezalek, Gero, ‘Rota’, in: Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte IV, A. Erler en E. Kaufmann (ed.) (Berlijn 1989) kol. 1148-1152.
  • Dolezalek, Gero, ‘Reports of the “Rota” (14th-19th centuries)’, in: Judicial records, law reports and the growth of case law, John H. Baker (ed.) (Berlijn 1989) 67-99.
  • Hoberg, Hermann, Inventario dell’Archivio della Sacra romana Rota : (sec. 14 – 19), J. Metzler (ed.) (Città del Vaticano 1994; Collectanea Archivi Vaticani, 34).
  • Schwarz, Brigide, ‘Statuta sacri causarum apostolici palacii auditorum et notariorum : Eine neue Quelle zur Geschichte der Rota Romana im späten Mittelalter’, in: Studien zum 15. Jahrhundert, J. Helmrath (ed.) (2 dln., München 1994) 845-867.
  • Schmugge, Ludwig, Kirche, Kinder, Karrieren. Päpstliche Dispense von der unehelichen Geburt im Spätmittelalter (Zürich 1995).
  • Bukowska-Gorgoni, Christina, Causae polonae coram sacra romana rota : XV-XVII saec. : explanatio processuum et regesta documentorum (Rome 1995).
  • Gilomen, Hans-Jörg (ed.), Die Rotamanualien des Basler Konzils : Verzeichnis der in den Handschriften der Basler Universitätsbibliothek behandelten Rechtsfälle (Tübingen 1998).
  • Santangela Cordani, Angela, La giurisprudenza della Rota Romana nel secolo XIV (Milan 2001).
  • Ingesman, Per, Provisioner og processer: den romerske Rota og dens behandling af danske sager i middelalderen (Århus 2003).
  • Nörr, Knut Wolfgang, ‘Über die mittelalterliche Rota Romana’, ZRG KA 93 (2007) 220-245.
  • Risberg, Sara, Auctoritate papae : the Church Province of Uppsala and the Apostolic Penitentiary 1410-1526 (Stockholm 2008; Acta pontificum Suecica ; 2. Acta poenitentiariae).
  • Killerman, Stefan, Die Rota Romana. Wesen und Wirken des päpstlichen Gerichtshofes im Wandel der Zeit (Frankfurt am Main 2009).
  • Salonen, Kirsi en Ludwig Schmugge, A Sip From the “Well of Grace”. Medieval Texts from the Apostolic Penitentiary (Washington, D.C., 2009).
  • Salonen, Kirsi en Jussi Hanska, Entering a Clerical Career at the Roman Curia, 1458–1471 (Farnham 2013; 2nd ed., London 2016) – met vooral aandacht voor de Poenitentiaria en de Camera Apostolica.
  • Supplications from England and Wales in the registers of the Apostolic Penitentiary, 1410-1503, P.D. Clarke and P.N.R. Zutshi (eds.) (3 vol., Woodbridge, 2013-2015; Canterbury & York Society, 103-105).
  • Salonen, Kirsi, Papal justice in the late Middle Ages. The Sacra Romana Rota (London-New York 2016).
  • Flaiani, Enrico, Storia dell’Archivio della Rota romana (Città del Vaticano 2016).
  • Cicerchia, Andrea, Giuristi al servizio del papa. Il Tribunale dell’auditor Camerae nella giustizia pontificia di età moderna (Città del Vaticano 2016).
  • Fossier, Arnaud, Le bureau des âmes. Écritures et pratiques administratives de la Pénitencerie apostolique (XIIIe-XIVe siècle) (Rome 2018; online).
  • Philipp Thomas Wollmann (ed.), Litterae der Apostolischen Pönitentiarie in partibus (1400–1500). Ein Beitrag zur kurialen Diplomatik (Wiesbaden 2021; MGH, Studien und Texte, 68).

De twee databases van de Repertoria Romana, een website van het Deutsches Historisches Institut te Rome geven niet alleen een online versie van het Repertorium Germanicum, maar ook toegang tot het Repertorium Poenitentiariae Germanicum voor de Poenitentiaria, een van de pauselijke rechtbanken.

Aan de Philipps-Universität Marburg werkte Andreas Meyer (1955-2017) aan de uitgave van pauselijke kanselarijverordeningen uit de late Middeleeuwen. Recent verscheen een editie door Dorett Elodie Werhahn-Piorkowski, Die Regule Cancellarie Innozenz’ VIII. und Alexanders VI. Überlieferungsgeschichte, Inkunabelkatalog und Edition der päpstlichen Kanzleiregeln im frühen Buchdruck (Wiebaden 2021; MGH Schriften, 76). Een formulierboek uit de late veertiende eeuw is uitgegeven door Matthaüs Meyer, Die Pönitentiarie-Formularsammlung des Walter Murner von Strassburg (Freiburg 1979).

Sommige rechtszaken zijn diepgaand bestudeerd met aandacht voor het canonieke recht:

  • Henry Ansgar Kelly, The matrimonial trials of Henry VIII (Stanford, CA, 1976) – met gebruik van juridische consilia van canonisten
  • Tilmann Schmidt, Der Bonifaz-Prozess : Verfahren der Papstanklage in der Zeit Bonifaz’ VIII. und Clemens’ V (Keulen-Wenen 1989) – dit proces tegen een paus is nooit officieel beëindigd; zie ook Boniface VIII en procès. Articles d’accusation et dépositions des témoins (1303-1311), Jean Coste en André Vauchez (eds.) (Rome 1995)
  • Thomas Fudge, The trial of Jan Hus. Medieval heresy and criminal procedure (Oxford, etc., 2013) – bouwend op de fundamentele studie van Jiri Kejr, Husuv proces (Praag 2000)
  • The spoils of the popes and the pirates, 1357-: The complete dossier from the Vatican archives, Daniel Williman en Karen Ann Corsano (eds.) (Cambridge, MA, 2014) – een online editie (PDF) voor de Ames Foundation van een fascinerende zaak; de tweede editie, The Right of Spoil of the Popes of Avignon, 1316–1415 (2020) bekijkt het recht van spoliatie nog breder

Edities

In herdruk zijn de volgende oude edities beschikbaar:

  • Guillelmus Durandus, Speculum iuris (2 dln., Basileae: Episcopius, 1574) – herdruk Aalen 1975.
  • Roffredus Beneventanus, Libellus actionum [Super utraque censura cum questionibus sabbatinis] (Avenione 1500) – herdruk Turijn 1968.

Sinds de negentiende eeuw zijn er moderne edities verschenen.

  • Wunderlich, A. (ed.), Anecdota quae processum civilem spectant (Göttingen 1841) – online, Österreichische Nationalbibliothek.
  • Pillius, Tancredus, Gratia Libri de iudiciorum ordine, F.C. Bergmann (ed.) (Göttingen 1842; herdruk Aalen 1965) – online, Bayerische Staatsbibliothek.
  • Gross, C. (ed.), Incerti auctoris Ordo judiciarius, pars summae legum et Tractatus de praescriptione (Innsbruck 1870) – online, Bayerische Staatsbibliothek.
  • Quellen zur Geschichte des römisch-kanonischen Processes im Mittelalter, Ludwig Wahrmund (ed.) (5 dln., Innsbruck-Heidelberg 1905-1931; herdruk Aalen 1962) – online, Université Fribourg.
  • Rossi, Guido, La Summa arboris actionum di Ponzio da Ylerda (Milaan 1951).
  • Logan, Donald (ed.), ‘An early thirteenth-century judge-delegate formulary of English origin’, Studia Gratiana 14 (1967) 73-87.
  • Weimar, Peter (ed.), ‘Tractatus de violento possessore Cum uarie multiplicesque a Pilio Medicinensi compositus’, Ius Commune 1 (1967) 61-103; online, PDF.
  • Höhne, H. (ed.), ‘Pillii Medicinensis Summula de reorum exceptionibus’, Ius Commune 9 (1980) 139-210; online (PDF).
  • ‘El ordo iudiciarius “Ad summariam noticiam” y sus derivados : contribución al estudio de la literatura procesal castellana’, Antonio Pérez Martin (ed.), in: Publicaciones de la Universidad de Sevilla 8 (1982) 195-266, 10 (1984) 327-423.
  • Sorrenti, Lucia, Tra scuole e prassi giudiziarie. Giuliano da Sesso e il suo “Libellus quaestionum” (Rome 1999) – met teksteditie.
  • Ordo iudiciarius Sapientiam affectant omnes – editie door E.C. Coppens, Nijmegen; als PDF-bestand downloadbaar, ook in: Voortschrijdend procesrecht. Een historische verkenning, C.H. van Rhee, F. Stevens en E. Persoons (eds.) (Leuven 2001).
  • Lepsius, Susanne, Die Richter und die Zeugen. Eine Studie anhand des Tractatus testimoniorum des Bartolus von Sassoferrato (Frankfurt am Main 2003) – studie en editie.
  • Dominik Budský, Mikuláš Puchnik. Zivot a právnícke dílo (Praag 2016) – studie en editie van de 14e-eeuwse Processus iudiciarius secundum stilum Pragense
  • Ordo iudiciarus Antequam, Heino Speer, Klagenfurt – oude en moderne edities, en middeleeuwse vertalingen, inclusief Oud-Fries – eerdere editie door O. Riedner, Die geistliche Gerichtshöfe zu Speier im Mittelalter II (Paderborn 1915) 5-48.
  • Lórdinaire mestre Tancré. Premier manuel de procédure en  français, Frédéric Duval (ed.) (Paris 2023) – een vertaling rond 1250 van de ordo iudiciarius van Tancredus